Yevropa Ittifoqi rahbarlari oliy darajadagi birinchi Yevropa Ittifoqi-Markaziy Osiyo sammitida ishtirok etish uchun 3-aprel kuni Samarqandga yetib kelgan.
Ozodlik radiosi ko‘rgan hujjatga ko‘ra, sammit doirasida Yevropa Ittifoqi mintaqaga savdo va infratuzilmaga oid yangi investitsiya imkoniyatlarini ko‘rib chiqadi.
Bryussel mintaqa bilan aloqalarini sezilarli darajada mustahkamlashni maqsad qilgan
YI va Markaziy Osiyo o‘rtasidagi savdo aloqalarini rivojlantirishga bag‘ishlangan sammit AQSH prezidenti Donald Tramp butun dunyoga tarif urushini e’lon qilgan pallaga to‘g‘ri kelmoqda.
Yevropa Komissiyasi prezidenti Ursula fon der Lyayen prezident Shavkat Mirziyoyev bilan uchrashuvi arafasida Trampning tariflarini "butun dunyo bo‘ylab biznes va iste’molchilarga katta zarba" deb atadi va Yevropa 20 foizlik tariflarga javob berishga tayyorligini ta’kidladi.
"Biz har doim o‘z manfaatlarimiz va qadriyatlarimizni himoya qilamiz.Biz shuningdek, muloqot qilishga tayyormiz va nizodan muzokaralarga o‘tishga tayyormiz", dedi.
Tramp ma’muriyati Samarqanddagi sammitga mezbonlik qilayotgan O‘zbekistonga ham 10 foizlik tariflarni e’lon qildi, ammo o‘zbek rasmiylari hozircha bu tariflarga munosabat bildirgani yo‘q.
«Global va mintaqaviy geosiyosiy sharoit o‘zgarib borayotgan bir paytda hamkorlikni chuqurlashtirish istagimizni tasdiqlar ekanmiz, Yevropa Ittifoqi va Markaziy Osiyo o‘rtasidagi munosabatlarni strategik sheriklik darajasiga olib chiqishga qaror qildik», deyiladi Samarqanddagi sammit yakunida imzolanishi kutilayotgan qo‘shma bayonotning Yevropa Ittifoqi tomonidan tayyorlangan loyihasida.
Ozod Yevropa/Ozodlik radiosi sharhlovchisi Rid Stendishning yozishicha, ushbu hujjat hali o‘zgarishi mumkin bo‘lgan loyiha hisoblanadi. U nafaqat Bryussel va Markaziy Osiyo o‘rtasidagi siyosiy aloqalarni kuchaytirishni nazarda tutadi, balki suv resurslarini boshqarish, muhim foydali qazilmalar, raqamli bog‘liqlik masalalarida hamkorlikni kengaytirish orqali Yevropa Ittifoqining mintaqadagi ishtiroki chuqurlashtirilishini ham ko‘zda tutadi.
Loyihada qayd etilishicha, 27 davlatdan iborat Yevropa Ittifoqi savdo va investitsiyaga ko‘proq e’tibor qaratishni, shuningdek, Markaziy Osiyoga oid taklif etilgan tashabbuslarni 2021-yili ishga tushirilgan va Xitoyning «Bir kamar — bir yo‘l» tashabbusiga muqobil deb qaraladigan Global darvoza (Global Gateway) infratuzilma sheriklik dasturi doirasiga birlashtirishni taklif qilmoqda.
Global Gateway dasturining Markaziy Osiyodagi dastlabki muhim yo‘nalishlaridan biri — Trans-Kaspiy transport yo‘lagi (TCTC) yoki O‘rta yo‘lak deb ham ataladigan, Xitoyni Markaziy Osiyo va Kavkaz orqali Yevropa bilan bog‘laydigan 6,500 km uzunlikdagi rivojlanayotgan savdo yo‘nalishidir. U Rossiyani chetlab o‘tadi. Yevropa Ittifoqi ushbu yo‘nalishni yanada kengaytirishni taklif qilmoqda.
Bu sammit Yevropa Ittifoqi uchun muayyan burilish nuqtasi sanaladi. U o‘zining mintaqadagi nufuzini oshirishga intilayotgan paytda bo‘lib o‘tmoqda. Chunki Rossiyaning Ukrainaga bosqini Markaziy Osiyodagi geosiyosiy muvozanatni o‘zgartirdi va Xitoyning iqtisodiy ekspansiyasi mintaqani Pekin bilan yanada integratsiyalashuvga olib keldi. Biroq tahlilchilar fikricha, mintaqa hali ham Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyoga bo‘lgan qiziqishi borasida savollar bilan to‘la.
«Markaziy Osiyo Yevropa Ittifoqining faolroq ishtirokini xohlaydi, lekin mintaqa rahbarlarining umidlari unchalik katta emas», deydi Karnegi Rossiya-Yevroosiyo markazining Berlindegi tahlilchisi Temur Umarov Ozodlik radiosiga.
«Hozircha Yevropa Ittifoqi yetarlicha mablag‘ taklif qilgani yo‘q, shu bois mintaqa davlatlari Yevropa ular uchun Rossiya va Xitoyga qaramlikni kamaytirishda uchinchi yo‘l bo‘ladi, deb o‘ylashmayapti», deya qo‘shimcha qildi u.
Nega Yevropa Ittifoqi Markaziy Osiyo bilan sheriklikni istayapti?
2023-yildan buyon G‘arb rahbarlarining Markaziy Osiyoga rasmiy tashriflari ortdi, chunki 2022-yil fevraldagi Rossiyaning Ukrainaga keng ko‘lamli bosqinidan so‘ng mintaqada iqtisodiy va siyosiy imkoniyatlar ochildi.
Markaziy Osiyo davlatlari Moskva bilan yaqin aloqalarni saqlab qolgan bo‘lsa-da, ular boshqa mamlakatlar bilan munosabatlarni diversifikatsiya qilishga bo‘lgan sa’y-harakatlarini jadallashtirdi. Bu jarayonga mintaqa dunyodagi eng yirik uglevodorod zaxiralari va muhim xomashyo manbalariga ega ekani turtki bermoqda. Yevropa Ittifoqi va Markaziy Osiyoning besh davlati 2023-yili munosabatlarni kengaytirish bo‘yicha yo‘l xaritasini imzolagan edi. Keyinroq 2024-yilda sarmoyadorlar forumi bo‘lib o‘tdi, unda Yevropa Ittifoqi O‘rta yo‘lak yo‘nalishiga 10 milliard yevro (10.8 milliard dollar) ajratishni va’da qilgan.
Global Gateway Xitoy bilan raqobatlasha oladimi?
Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyoga bo‘lgan qiziqishi, bir tomondan, yangi energiya manbalarini topish va muhim xomashyolarga kirish imkonini qo‘lga kiritish ehtiyoji, ikkinchi tomondan esa, mintaqani Moskvaga bo‘lgan tarixiy qaramlikdan chiqarish maqsadi bilan bog‘liq.
Bu ehtiyojlarni qondirishda O‘rta yo‘lakni rivojlantirish va Global Gateway dasturini chuqurlashtirish muhim ahamiyat kasb etadi.
«Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyoga nisbatan yondashuvining asosiy unsurlaridan biri — bu bog‘lanishni rivojlantirishdir», deydi Yevropa tashqi munosabatlar kengashi dasturi direktori Mari Dumulin Ozodlik bilan suhbatda. «Markaziy Osiyo davlatlari Global Gateway tashabbusidan foyda ko‘rishi kerak, lekin aniq loyihalar juda sekin amalga oshmoqda va u qadar ko‘zga ko‘rinmayapti».
Ukrainadagi urush boshlanganidan buyon O‘rta yo‘lak yangi investitsiyalarni jalb qilmoqda, unda yuk tashish hajmi ortib bormoqda, chunki avvalgi yillarda yuqori xarajatlar va chegara muammolari tufayli bu yo‘nalishdan voz kechilayotgan edi.
Biroq ushbu savdo yo‘li hali ham infratuzilmaning yetarli emasligi, asosiy portlardagi tiqilishlar tufayli hozircha cheklangan imkoniyatlarga ega. Bu uni Xitoydan Rossiya orqali Yevropaga boruvchi an’anaviy Shimoliy yo‘lga to‘liq muqobil qilishga hali to‘sqinlik qilmoqda.
Samarqanddagi Yevropa Ittifoqi — Markaziy Osiyo sammiti bu tashabbuslarni jadallashtirishni maqsad qilgan.
Sinification markazining katta tahlilchisi va Global Gateway dasturining kelajagiga bag‘ishlangan yangicha hisobot muallifi Jeykob Mardelning aytishicha, Yevropa Ittifoqi mazkur infratuzilma dasturi orqali Markaziy Osiyoda o‘z ishtirokini kuchaytirish, "Bir kamar, bir yo‘l" loyihasi Xitoyga qanday imkoniyat bergan bo‘lsa, shu kabi Yevropa uchun ham biznes imkoniyatlari yaratish imkoniyatiga ega bo‘ladi.
«Global Gateway to‘g‘ridan to‘g‘ri "Bir kamar, bir yo‘l" ga javob emas, lekin u "Bir kamar, bir yo‘l" tomonidan yaratilgan yangi vaziyatga javob sifatida shakllangan», dedi Mardel Ozodlik radiosiga. «Yevropa Ittifoqi endi javob berish imkoniga ega».
