Таниқли россиялик блогер ва журналист Юрий Дудьнинг Сталин жиноятларини ëшларбоб тилда тасвирлаган "Колыма" фильми ўзбек тилига таржима қилинди.
"Колыма - Қўрқувларимиз ватани" деб номланган бу дубляжни амалга оширган гуруҳ раҳбари¸ 30 яшар блогер Нурбек Алимов Озодлик билан суҳбатда бу таржима Ўзбекистондаги ëшлар учун зарурлигини таъкидлади. Журналист Юрий Дудьниннг расмий ижозати билан ўзбек тилига ўгирилган кино 1 ноябрдан бошлаб ижтимоий тармоқнинг YouTube каналида намойишга қўйилди.
Шов шувли фильм
"Левада-Центр" ташкилоти тарафидан Россияликлар орасида ўтказилган сўровда қатнашганларнинг 77 фоизи Сталин сиëсатини қўллашган. Сталин сиëсатини қўллаганлар орасида ëшлар кўпчиликни ташкил қилган. Бундан ташқари ëши 18дан 24гача бўлган респондентлар Сталин жиноятлари ҳақида билмаслиги ҳам аëн бўлган. Бу рақамлар очиқлангани ортидан таниқли журналист ва видеоблогер Юрий Дудь жорий йил бошида Колымадаги сталин лагерлари ҳақида фильмни суратга олиб тармоқда намойиш қилди.
Дудьнинг матбуотга айтишича¸ фильмдан мақсад ëшлар онгидаги тоталитаризмга мойиллик зеҳниятини ўзгартириш.
Шу кунгача ижтимоий тармоқда Юрий Дудьнинг фильмини битта YouTube каналининг ўзида 17 миллиондан зиëд одам томоша қилди.
Ўзбек ëшлари ҳам билсин
Ўзбекистонлик ëзувчи Темур Низомиддиновнинг айтишича 17 миллион томошабин орасида ўзбек ëшлари оз:
- Кекса авлоддан фарқли тарзда ëшлар рус тилини билмайди. Ўзбек ëшларининг Россиядаги мен билган қисмининг Сталин ҳақидаги тасаввури Россия пропаганда телеканаллари ва патриотик кинолари ва ота боболари айтган чўпчаклар асосида шаклланган. Мен гаплашган ëшлар учун Сталин порахўрларни аямай жазолайдиган идеал раҳбар. Айни пайтда кўпчилик ëшлар Сталин ҳақида умуман ҳеч нарсадан бехабар.
Ëзувчи Низомиддинов журналист Юрий Дудьнинг фильмини ўзбекча таржима қилинганини олқишлади:
- Ўзбекистон ҳам СССРнинг бир парчаси. Россия ва Ўзбекистоннинг муштарак тарихи бор. 1932 йилда Колымада ташкил қилинган Севвостлаг (Северо-Восточный исправи́тельно-трудовой лагерь) қамоғида минглаб ўзбек зиëли ва ҳур фикрли ойдинлари ҳам жазо ўтаган. Яъни бу қамоқ собиқ Совет республикаларнинг муштарак ўтмишидир. Юрий Дудь тарафидан Колымадаги лагер ҳақида суратга олинган ҳужжатли фильмни Ўзбекистондаги бир гуруҳ зиëлилар таржима қилгани яхши иш. Аслида бу ишни етакчи телеканаллар қилса янада яхши бўларди.
Марям Султонмуродова фожиаси
Фильмни ўзбекчага таржима қилган ташаббус гуруҳи раҳбари¸ блогер Нурбек Алимов таржима қилишга ундаган омил ҳақида гапирди:
-Ушбу фильмни кўриш жараёнида, бир эпизодида девордаги суратларга кўзим тушиб қолди. Унда Германияда ўқиб қайтган ва кейинчалик Сталин қатағонларига учраган ватандошимиз Марям Султонмуродова акс этган эди. Шундан кейин бу фильмни ўзбек тилига ўгириб тарқатиш кераклигини, бизнинг ёшларимиз ҳам тоталитар тузум даҳшатини билсин деган мақсадда бунга қўл урдик.
Хива, Берлин ва Магадан
Сталин лагерларида азоб чеккан Марям Султонмуродова Германияда таълим олиб қайтган ўзбек ойдинларининг илк қалдирғочларидан бири бўлган.
Султонмуродова Марям Жуманиёзовна 1905 йил 13 февралда Хива шаҳрида туғилган. У аввалига Берлин университети қошидаги олти ойлик тайёрлов курсида ўқиди. Сўнг Дармштадт шаҳридаги "Виктория" ўқитувчилар семинариясига кириб икки йил таълим олди. 1926-27 йилларда эса Потсдамдаги "Фрауншуль" аёллар мактабида амалиёт ўтади.
Марям Берлиндаги профессор Генрих Финкельштейннинг олти ойлик ҳамширалик курсини ўқиб битирди ва 1928 йил СССРга қайтди.
1937 йил сентябрида Марям Султонмуродова олти йил Германияда ўқиган, "Туркистон" жосуслик ташкилоти аъзоси деб, ЎзССР Жиноят Кодексининг 60 (аксилинқилобий ташвиқот), 67 (аксилинқилобий ташкилотга аъзолик) моддалари билан айбланиб қамоққа олинди. Тинтув жараёнида унинг паспорти, дипломлари, меҳнат дафтарчаси, хатлари, китоблари, 35 та шахсий суратлари хатланиб тортиб олинди.
Марям Султонмуродова 1957 йил 2 августда СССР Олий Суди ҳарбий коллегияси томонидан оқланди.
Бироқ, у тўлиқ оқланганидан кейин ҳам рўшнолик кўрмади. Таъқиб тўхтамади. Севган соҳаси бўлмиш журналистика билан шуғулланиш у ёқда турсин, унинг газета ё журнал ўқишига ҳам тўсқинлик кўрсатилди.
Марям Султонмуродова 1971 йилда оламдан ўтди.
Марям Султонмуродова жазо ўтаган қамоқхона ҳақидаги кинони ўзбек тилига ўгириш ташаббус гуруҳи раҳбари Нурбек Алимов бу қамоқхонанинг бошқа ўзбек маҳкумлари ҳақида ўзбек тарихчилари тадқиқот олиб боришидан умид қилади:
- Бу лагер бир вақтнинг ўзида 170 минг маҳкумни сиғдирган. Улар орасида ўзбеклар ҳам анча бўлган. Мен айнан шу лагерда бўлган Марям Султонмуродовани биламан, шу фильм таржимаси сабаб тарихчиларимиз ушбу мавзуни чуқурроқ очиб беришларига умид қилиб қоламан.
"Ўзбекистонда Сталин жаллодлари улуғланмоқда"
Ўзбекистонлик ëзувчи Темур Низомиддинов фикрича¸ шу кунларда Ўзбекистонда “Сталин қатағонларини Ўзбекистонда амалга оширганлар¸ хусусан Усмон Юсупов хотираси романтиклаштирилаëтгани ачинарли ҳолдир”
Сталин ҳақида достон ëзган Ҳамид Олимжон каби шоирлар улуғланаëтган бир пайтда сталинизм қурбонлари ҳақидаги фильм дубляж қилиниши таҳсинга лойиқ иш.
Нурбек Алимов таъкидича¸ Ўзбекистондаги давлат ва жамоат ташкилотлари бу фильм ўгирилишида иштирок этмаган:
-Йўқ, хеч қандай давлат ташкилоти қўллаб қувватлагани йўқ, биз хеч кимга мурожат ҳам қилганимиз йўқ. Бу проект шунчаки оддий ўзбек ёшларининг бирдан туғилган ғояси ва ўз кучимиз билан яратилган маҳсулот. Бу фильмни яратишда яқиндан ёрдам берган дўстларим Фурқат Усмонов, Шуҳрат Меликов, Акмал Аминов ва ғоямизни қўллаб қувватлаган ва мотивация берган Журналист Адҳам Арслоновларга катта раҳмат демоқчиман.
