Украина президенти Владимир Зеленскийнинг Оқ уйга ташрифи кўплаб имкониятлар ваъда қилганди. Хусусан, у Украина билан АҚШни расман боғлаяжак ва Россия ҳужумидан ҳимояланишда Киевни дастаклаш учун президент Доналд Трампга қўшимча рағбат беражак нодир металлар бўйича битим тузилишига олиб келиши мумкин эди. Қолаверса, бу учрашув, агар Россия билан сулҳ тузилгудек бўлса, Вашингтон Киевга айнан қандай хавфсизлик кафолатларини тақдим эта олишини аниқлаштириб берган бўларди.
Булардан ҳеч бирига муваффақ бўлинмаган тақдирда ҳам, Зеленский ва Трамп энг камида уруш болтасини кўмиб, аччиқ баёнотларидан сўнг ўртада пайдо бўлган гина-кудуратни унутишлари мумкин эди.
Бироқ бунинг ўрнига уруш болтаси қайта яланғочланди ва бадтар ўткирлашди. Зеленский Оқ уйни муддатидан олдин тарк этди. Нодир металларга доир шартнома имзоланмай қолди, қўшма матбуот анжумани бекор қилинди, Зеленскийнинг ўзи эса Овал кабинетда, журналистлар кўз ўнгида кечган ўта асабий учрашув чоғида Трамп ва вице-президент Жей Ди Вэнс тарафидан кескин танқид қилинди.
Бу саҳна нафақат табиий ресурслар бўйича битим тақдирини сўроқ остига қўйди. Шунингдек, АҚШнинг Украинага келгуси ёрдамига ҳамда урушни тўхтатиши ёки якунлаши мумкин бўлган ҳар қандай муҳтамал келишув истиқболига доир шусиз ҳам катта мавҳумликни кучайтириб юборди.
Мазкур учрашувнинг эҳтимолий оқибатлари хусусида тўртта тахмин бор.
Зарар жиддий бўлиши мумкин
Трамп билан Зеленский имзолаши кутилган нодир металлар тўғисидаги битим бор-йўғи дастлабки келишув бўлиб, таҳлилчилар “ҳужжат ушбу босқичда кўпроқ рамзий маънода бўлур эди”, дейишмоқда. Бироқ мазкур битим иккала президентга ўз дипломатик ғалабаси ҳақида гапириш, хусусан Трамп маъмуриятига Украинага ҳозиргача тақдим этилган ва келгусида берилажак ёрдамнинг мақсадга мувофиқлигини исботлаш учун бир имконият эди.
Трамп ушбу лойиҳани Украинада тинчликка эришиш йўлидаги муҳим қадам деб атаганди. Бинобарин, унинг охир-оқибат имзоланиши ёки имзоланмаслиги ва қачон имзоланиши масаласи Киев ҳамда Вашингтон Россия билан муҳтамал ярашув ёки тинчлик шартномаси устида бирга ишлай олиши ёки олмаслигини кўрсатувчи индикатор вазифасини ўтайди.
Бироқ бундан ҳам муҳимроғи – АҚШ Украинага нисбатан сиёсатини тубдан ўзгартира оладими, масалан, ҳозирча давом этиб турган ёрдамни тўхтатадими ёки кескин қисқартирадими ёхуд Россия билан муҳтамал сулҳ музокараларини фаоллаштириб, Киевни дастаксиз қолдирадими, деган масаладир.
Узилиш узоқ давом этиши мумкин, узоқ давом этмаслиги ҳам мумкин
Овал кабинетдаги учрашув Зеленский президент лавозимига ўтирган 2019 йилдан бери унинг Трамп билан бўлаётган ўзгарувчан муносабатларида навбатдаги кескин қулаш бўлди.
Аммо бу ҳали йўлнинг адоғи эмасдир балки. Чунки Овал кабинетдаги воқеа икки президентнинг бир-бирига қилган таъналари оқибатлари бирмунча юмшаган паллага тўғри келди. Эсингизда бўлса, аввалроқ Трамп Зеленскийни “диктатор” деб атаган, Зеленский эса Трамп Россия пропагандасига учганини писанда қилганди. Зеленский ташрифи арафасида Трампдан: “Украина президентини ростдан ҳам диктатор деб атаганмисиз?” деб сўраганларида, у пинагини бузмай: “Шунақа дебманми? Бу гапни айтганимга ишонгим келмайди”, деб жавоб берди.
Бошқа тарафдан, Зеленский учрашувда қизишиб кетганларига қарамай, ҳануз АҚШдан қўшимча ёрдам ва Америка қудратига таянувчи хавфсизлик кафолатлари олишга интилмоқда. Шундай экан, Оқ уйдаги воқеадан қатъи назар, ярашув учун кичикроқ бўлса ҳам имкон бор.
АҚШ ва Европа айрилиғи чуқурлашуви мумкин
Трамп Оқ уйга қайтган 20 январдан бери Европа Иттифоқининг аксар мамлакатлари билан муносабатлар таранг бўлиб турибди. Томонлар асосан Украина ва Россияга нисбатан тутумларида, ундан кейин эса савдо, либерал қадриятлар масалаларида сира тил топа олишмаяпти.
Вице-президент Вэнснинг 14 феврал куни Мюнхен хавфсизлик конференциясида “Европанинг ички муаммолари унга Россия, Хитой ёки бошқа ташқи омиллардан кўра кўпроқ таҳдид солади” деган гапидан сўнг айрилиқ янада яққолроқ кўринди.
Зеленский билан учрашувдан бир ҳафта олдин Франция президенти Эммануэл Макрон ва Британия бош вазири Кир Стармер Оқ уйга ташриф буюриб, келишмовчиликни, айниқса Россия босқини ва Украинадаги уруш масаласидаги зиддиятни камайтиришга уриндилар.
Зеленский билан Трамп учрашув муваффақиятли ўтган тақдирда у АҚШ ва Европани жипслаштирган бўлур эди. Аммо акси бўлди: Трансатлантика алоқаларида кескинлик янада ортди, чунки аксар Европа лидерлари Украинани қўллаб-қувватладилар.
Еврокомиссия раҳбари Урсула фон дер Ляйен Х ижтимоий тармоғида украин тилида: “Кучли бўлинг, жасур бўлинг, довюрак бўлинг”, деб ёзди ва Украина “ҳеч қачон ёлғиз қолмаяжагини”, ЕИ “адолатли ва мустаҳкам тинчлик” устида ишлашда давом этажагини қўшимча қилди.
“Адолатли тинчлик” хавф остида
Зеленский ва Европа лидерлари “адолатли ва мустаҳкам тинчлик” деганда Россия фойдасига хизмат қилмайдиган, Украинани Москва таъсири остида қолдирмайдиган ва янги ҳужум олдида уни заиф қилиб қўймайдиган тинчликни назарда тутадилар.
Бироқ Трамп 12 феврал куни Путин билан телефонда сўзлашиб, 18 февралда ўз вакилларини Россия мулозимлари билан учрашиш учун Ар-Риёдга жўнатиши Киевда ва Брюсселда “Украинага манфаатсиз битимни тиқиштиришлари мумкин”, деган хавотир уйғотди.
Зеленский билан Трамп учрашуви яхши ўтганида эди, у мана шу хавотирларни аритган бўлур эди. Зеро, Украина президенти “Трамп аввало Путин билан эмас, мен билан учрашиши жуда муҳим”, деб бир неча бор айтган. Бироқ воқеалар буткул бошқача тус олди, энди эса муҳтамал адолатсиз келишув борасидаги хавотирлар қайтадан кучаймоқда.
Форум