Самарқанддаги “Имом Мотуридий” мажмуасини кенгайтириш ишлари икки юздан ортиқ хонадоннинг бузилиши билан бошланади.
Расмий идоралар бу президент фармойишига асосан амалга оширилаётганини таъкидласа, фаоллар мулкдорларнинг манфаатлари қай даражада ҳимоя қилинмоқда, деган саволни ўртага ташлаяпти.
Компенсация шартлари, розилик жараёни ва шундай кенг кўламли лойиҳаларда жамоатчилик иштирокининг йўқлиги масаласи ҳам бор.
"Давлат менинг тарихимни хурмат қилиши керак"
Ўзбекистон ҳукумати Самарқанд шаҳрининг «Чокардиза» қабристонида жойлашган «Имом Мотуридий» ёдгорлик мажмуасини кенгайтирмоқчи. Маданий мерос агентлиги хабар қилишича, мажмуа атрофидаги уламолар қабрлари тартибга солинади, ҳудуд ободонлаштирилади, хизмат кўрсатиш инфратузилмаси яратилади. Хуллас, йирик зиёрат маркази ташкил этилади. Аммо бунинг бари 217 хонадонни бузиш эвазига ишга ошади. Расмий маълумотларга кўра, бу уйлар миллий рўйхатдаги маданий мерос объектлари эмас. Турар жойлари бузиладиган фуқаролар ҳозирча жим.
“Бу ҳам зўравонлик таъсиридандир. Масалан, ўша жойда менинг уйим бор, дейлик. Болалигим ўтган, бобомнинг боболари яшаган бўлса. Бунинг ўзи мен учун тарихий ёдгорлик. Давлат менинг тарихимни ҳам ҳурмат қилиши керак. Ҳеч қандай компенсация менинг кўнглимни ололмайди” , - дейди ўзбекистонлик фаоллардан бири Исмоил Солиев.
Жорий йилда илоҳиёт олими, фақиҳ Имом Мотуридийнинг 1250 йиллигини нишонлаш ҳам кўзда тутилган. 2021 йил 19 июндаги президент қарорида тарихий-маданий ҳудудларда қурилиш ишлари фақат Маданий мерос агентлиги билан келишилган ҳолда, Умумжаҳон мероси маркази (ЮНЕСКО) билан мувофиқлаштириб амалга оширилиши белгиланган.
6 март куни Маданий мерос агентлиги ҳузуридаги Илмий-эксперт кенгашининг йиғилишида лойиҳа муҳокама қилинган ва маъқулланган. Баёнотда ЮНЕСКО марказини хабардор қилиш ва лойиҳаларни белгиланган тартибда келишиш зарурлиги қайд этилган.
“Менимча, бу душманлик. Соғлом ақлга сиғмайди. "Обида" деб 200 та инсоннинг хонадонини хонавайрон қилмаслик керак. Мен тушунмайман, нима учун тарихий обида, деб одамларни хонавайрон қиляпмиз? Шаҳарсозлик архитектурасини аввал чизинг, элга беринг, ҳамма кўрсин, фикрларини айтсин, ундан кейин ишни бошлаш керак эди. Ҳаммаси қанақадир кабинетларда ечилади, бичилади, суд ҳам қарор чиқариб беради. Қанча тадбиркорларнинг мулки бузилади, айтамиз, илтимослар қиламиз, лекин ҳеч ким эшитмайди. Зўравонликнинг ҳам чеки бўлиши керак”, - дея сўзини давом эттирди Солиев.
Ҳукумат бозор қийматидан нега қочади?
Ўзбекистон қонунчилигида мулк дахлсизлиги таъминланган ва ҳеч ким суднинг қарори ва қонуний асосларсиз ўз уй-жойидан маҳрум қилинмаслиги лозим. Хонадони бузилишидан олдин мулкдорларга компенсация тўланиши керак.
Самарқандда турар жойи бузиладиган шахсларга компенсация ваъда қилинган. Озодлик ҳозирча тўланадиган пул миқдори, уларга уй қуриш учун бериладиган ер ва янги мажмуанинг қанча жойни эгаллаши ҳақида расмий рақамларни аниқлашга ҳаракат қиляпти.
Вазирлар Маҳкамасининг 781-сонли қарорига мувофиқ, жамоат эҳтиёжи учун ер олиб қўйилаётганда бозор қийматида компенсация тўланади. Аммо Ўзбекистонда бозор қиймати давлат томонидан аниқланиб, мулкдорнинг хоҳиши кўп ҳолларда инобатга олинмаслиги собиқ депутат Расул Кушербоев таъкидлади:
“Кўчмас мулкларни компенсация ҳисобига жамоат эҳтиёжи учун олиб қўйиш, яъни сносга алоқадор масалаларда баҳолаш билан боғлиқ жараёнлар асосий муаммодир. Бу мулк эгаларини хусусий бахоловчи ташкилотлар орқали аниқлаган суммасини ҳокимият томонидан тан олинмаслигидир. Чунки, ҳокимият хусусий баҳоловчилар аниқлаган нархга“ошириб юборган” деган маънода эътироз билдиради ва тўғридан тўғри Адлия вазирлиги ҳузуридаги Ҳадича Сулайманова номидаги суд-экспертиза марказига баҳолатишга ҳаракат қилади. Кўп ҳолатларда бу марказ пастроқ нархга баҳолаб беради. Қўпол қилиб айтганда, давлат дастурларини амалга оширишга доир ишларда ҳукуматга бўйсунадиган органга баҳолатяпти. Катта эҳтимол билан паст баҳоланади, фуқаролар шундан норози”.
Исми сир қолиши шарти билан Озодликка гапирган маҳаллий журналистнинг айтишича, агар мулк қиймати хусусий компаниялар томонидан аниқланса, компенсация бериш жараёни коррупцияга айланиши эҳтимол:
“Масалан, хусусий компания бир уйнинг нархини бозор қийматида 50 минг доллар деб баҳолади, дейлик. Лекин нарх тегишли идораларга тақдим этилаётганда албатта амалдордан бири мулк эгасига ёки хусусий компанияга ноқонуний йўлни таклиф этади. Яъни, “Келинг, уй нархини 100 минг деб ҳужжатлаштирамиз. Давлатдан бериладиган пулдан бир қисмини менга ҳам берасиз” дейиши мумкин. Мана шундай ишлар бўлмаслиги учун ҳам уйларни ҳукуматга қарашли идора баҳолайди”.
Берилган пуллар қаерга кетган?
Айни дамда Ўзбекистонда “Шаҳарсозлик реновацияси тўғрисида”ги қонун лойиҳаси ишлаб чиқилган. Президент сайтида чоп этилган маълумотга кўра, шу пайтгача шаҳарсозлик реновацияси борасида ҳуқуқий асосларини белгиловчи ягона ҳужжат бўлган эмас. Президент Шавкат Мирзиёев 9 апрель куни таклифлар тақдимоти билан танишди.
“Мулкдорларга янги уй ёки компенсациялар таклиф қилинади. Барча мулкдорлар билан келишувлар яккама-якка, нотариал тартибда тасдиқланади. Лойиҳалар учун ҳар бир ҳудудда реновация жамғармалари ташкил этилади” деб ёзилган расмий маълумотда.
Президент матбуот котиби Шерзод Асадов тўрт йилда маданий мерос объектларини реставрация ва консервация қилишга бюджетдан 385 миллиард сўм берилганини, шунга қарамасдан, ҳозирда яна 485 та объект таъмирталаб аҳволда эканини маълум қилди. Бу эса коррупцияга боғлиқ шубҳаларни яна кун тартибига чиқарди.
“Ижарага бериш мумкин бўлган 2 мингта маданий мерос объектидан атиги 325 таси тадбиркорларга берилгани танқид қилинди. Мутасаддиларга шу йилнинг ўзида 400 та объектни тадбиркорларга ижарага бериш топширилди. Республиканинг барча тарихий обидаларига кириш имконини берадиган “ягона туристик карта” жорий қилиниши белгиланди. Бу йил маданий мерос объектлари реставрациясига камида 4 миллион доллар грант жалб қилинади”, дею ёзди Асадов Телеграмга. Шунингдек президентга иқтибос келтириб: “Фақат бюджетга қараб қолмасдан, бу ишларга хусусий секторни кенг жалб қилса бўлади-ку!” - деди.
“Боқий Бухоро” билан боғлиқ муаммо
Ўзбекистонда давлат ва жамоат эҳтиёжлари учун мулкдорларнинг уй-жойлари ва ер участкалари олиб қўйилиши масаласи сўнгги йилларда долзарб мавзуга айланган. Бир йил аввал Бухоронинг тарихий қисмига туташ ҳудудда “Боқий Бухоро” сунъий этнографик сайёҳлик мажмуаси қурилиши сабаб ўнлаб тарихий биноларнинг бузиб ташланаётгани ўзбек ижтимоий тармоқларини жунбушга келтирганди. Кейинчалик маблағ муаммоси билан лойиҳа амалга ошмай қолгани айтилган. Қолаверса, бу бошиданоқ ёлғонга қурилган, олигархлар ва мансабдорлар чўнтагини тўлдириш учун ўйлаб топилган навбатдаги афера бўлгани ҳақида маълумотлар чиққанди.
Маҳаллий фаол Исмоил Солиев эса нафақат "Боқий Бухоро", балки тарихий шаҳардаги бошқа қурилиш ишлари ҳам Бухоронинг асл кўркини бузаётганини белгилайди:
“Тарихий обида деб Бухорони нима қилдик? Шаҳарни торайтириб ташладик. Амир ўтган йўллар бузилди. Дарвозани минатюра қилиб қўйдик, йўлакларни олиб ташладик. Янги қурилган нарсалар эски мажмуага мос келмайди. Бухоронинг халқини, тарихий жойларини тинч қўйиш керак эди”.
Ижтимоий тармоқдаги фаоллар Самарқанддаги “Имом Мотуридий” мажмуасини кенгайтириш ишлари "Боқий Бухоро"дек ўрта йўлда қолмасмикин, деган хавотирларни билдиришмоқда.
Форум